دسترسی به وام بانکی کوچک، در بسیاری از موارد، مساله‌ای بسیار حیاتی برای خانوارهای کم درآمد محسوب می‌شود. برای مثال کشاورز خرده‌پایی را در نظر بگیرید که پس‌انداز ناچیزی دارد و چند ماه هم تا زمان برداشت محصولش باقی مانده است.

اکنون اگر محصول این کشاورز دچار آفت شده و به طور فوری به سم نیاز داشته باشد یا به طور ناگهانی هزینه درمانی سنگینی به یکی از اعضای خانواده او تحمیل شود و بانک‌ها هم به دلیل فقدان وثیقه و نیز فقدان ضامن بانکی (کارمند دولت) از پرداخت وام به این فرد خودداری کنند، خطر نابودی همه محصول او (یا مرگ یکی از اعضای خانواده‌اش) وجود دارد. در چنین شرایطی، رویه رایج آن‏ است که کشاورز مذکور به رباخواران محلی مراجعه نموده و با نرخ بهره بسیار سنگینی از آنها وام می‌گیرد؛ یا مجبور می‌شود محصول خود را در ازای دریافت پول بسیار ناچیزی، پیش فروش کند.

البته این مشکل تنها کشور ما نیست، اگر مردم دنیا را از اول تا آخر بـه ترتیب دارایی رتبه بندی کنیم 85 نفر بالای فهرست بـه اندازه پنج و نیم میلیارد نفر آخر فهرست ثروت دارند. این میزان حجم نابرابری بالا عمیق ترین فاصله طبقاتی را در دنیا ایجاد می کند.

اگرچه در کشور ما به تازگی سعی شده است بانکها را مجاب کنند تا یارانه نقدی خانوارها را به عنوان وثیقه دریافت وام‌های بانکی کوچک بپذیرند اما کشوری مثل بنگلادش در این زمینه تجربه بزرگی کسب کرده است.

محمد یونـس برنـده جایـزه نوبـل از بنگلادش معتقد است: تمام انسان‌ها كارآفرين به دنيا مي‌آيند. برخي اين فرصت را براي كارآفريني به دست مي‌آورند و برخي ديگر هيچ گاه از اين فرصت برخوردار نمي‌شوند. يك وام كوچك مي‌تواند شانسي براي كشف توانايي شخصي باشد. تمام انسان‌ها داراي يك مهارت هستند - مهارت بقا. اين واقعيت كه انسان‌ها زنده هستند اين موضوع را ثابت مي‌كند. فقط از اين مهارت حمايت كنيد، خواهيد ديد چگونه انسان‌ها آن مهارت را به كار مي‌گيرند.

يونس با تحصيلات خود متقاعد شده بود كه دسترسي نداشتن به اعتبارات براي طبقات فقير يكي از محدوديت‌هاي كليدي در پيشرفت اقتصادي آنان است. از همین رو سراغ راه اندازی یه کسب و کار کوچک اجتماعی به عنوان یک پروژه تحقیقیاتی رفت که در نهایت به یک بانک اجتماعی بزرگ تبدیل شد.

وی بانـک گرامیـن را برای فقرا و قشر ضعیف جامعه در بنگلادش پایه گـذاری کرد که اکنون یکی از بزرگترین کسـب و کارهای اجتماعـی در دنیـاست و حتی به آن بانک تهیدسـتان یا بانـک روسـتا نیز می گویند. ایـن بانک و موسسـات وابسـته به آن توانسـتند بـا 30 سـال فعالیـت، تاکنون شش میلیون نفـر را از فقـر حـاد نجـات دهند. به طوري كه از يك نماد قحطي به يك نماد اميد در بنگلادش دگرگون شده است.

بانـک گرامین مدلـش این بود که مشـکل روسـتاییان بنگلادش در خصوص مسـاله ضمانـت را بـا مدلـی انتفاعی حـل کند. ایـن بنگاههـا، اقتصـادی و خودگـردان هسـتند، بـه دغدغـه و اهـداف اجتماعـی مهـم می پردازنـد و سـودی بیـن سـهامداران و یـا مالـکان خـود تقسـیم نمی کننـد و تمامـی درآمـد صرف مخارج کسـب و کار، نگهـداری بنـگاه و توسـعه موفقیتهـای اجتماعی آنها می شـود.

محمـد یونس برای حل مسـاله ضمانـت، گروههـای پنـج  تا بیست نفـره تشـکیل داد. جهـت تاییـد گـروه، ایـن اعضا بایـد خـود را بـه بانـک معرفـی و هفـت روز سیاسـتهای بانـک را آمـوزش میدیدنـد. ایـن مـدل ضمانت گروهـی باعـث بوجـود آمـدن فرهنـگ حمایـت و مراقبـت اعضـا از یکدیگـر شد.

بدینگونه که وام‌ها فقط به گروه‌ها پرداخت می‌شود و در نتیجه کل گروه طرف حساب بانک به حساب می‌آید. هر عضو از این گروه‌ها که معمولا شغل مشابهی (مانند کشت غلات، تولید صنایع دستی یا نظایر آن) را انجام می‌دهند، طرح تجاری و شیوه کسب و کار خاص خودش را دارد، ولی اگر یک یا تعداد بیشتری از این افراد در بازپرداخت اقساط وام قصور کنند، تعهد جمعی به عنوان ضامن برای بانک عمل می‌کند. تا آنجایی که حتی اگر پروژه یک فرد شکست بخورد و برخی از قرض گیرندگان قادر به بازپرداخت نباشند، هنوز امکان دارد کل گروه، بدهی را مدیریت کند. از دیدگاه اقتصادی نیز این روش بانک را از تحت نظر گرفتن جداگانه تک تک قرض‌گیرندگان بی‌نیاز می‌کند؛ چرا که خود اعضای گروه، یکدیگر را تحت نظر می‌گیرند و برای این کار انگیزه لازم را دارند.

یک مزیت روشن برای وام دادن به «یک گروه» به جای «یک فرد»، این است که موجب ایجاد یک مکانیزم حمایتی می‌شود. به عبارت دیگر اعضای گروه تشویق می‌شوند که پی در پی با هم ملاقات داشته و برای حل مشکلات کسب و کارهای‌شان به یکدیگر کمک کنند. برای کارآفرینان کوچک و خرده‌پای روستایی، این مساله می‌تواند یک مزیت بزرگ باشد. از دیدگاه گرامین بانک هم مشاهده شده که اگر وام به گروه‌های کوچک داده شود، وجود احساس مسوولیت جمعی در برابر وام‌ها، نظم پرداخت اقساط وام‌ها را به شدت افزایش می‌دهد.

در هر حال انتقـال وظیفـه نظـارت بـر هـر عضـو جدیـد از بانـک بـه خـود گروههـا، کاهـش حجـم کاری بانـک بـه علاوه توانمندسـازی وام گیرنـدگان بـه واسـطه تلاش و کوشـش، ایجـاد انگیـزه در حـل مشکلات یکدیگـر بـرای وام گیرنـدگان از جملـه محاسـن مـدل ضمانـت گروهی بانـک گرامین اسـت. بانـک گرامیـن بـا این مـدل، وثیقه مالـی و فیزیکـی را بـه وثیقـه اجتماعـی تبدیـل میکنـد.

نرخ بهره سالانه بانك گرامين براي وام‌هاي اصلي سرمايه در گردش، 20 درصد نگاه داشته شد (البته با روندي كاهنده) نرخ بهره كنوني براي وام‌هاي مسكن 8درصد و براي وام‌هاي ‌دانشجويي 5درصد است. برنامه ويژه‌اي نيز وام‌هاي با بهره صفر را براي گدايان ارائه مي‌كند.

همچنین جالب است بدانید97 درصد وام گیرندگان بانک قرض الحسنه خصوصی زن هستند.

حتی عضوي كه قادر به بازپرداخت وام خود نمي‌باشد، اجازه دارد كه وام خود را تجديد ساختار كرده و با اقساط بيشتر مبلغ كمتري بازپرداخت كند و در صورت لزوم به صورت محدود تامين مالي شود. اين مساله بر اساس قوانين بانك گرامين عدم بازپرداخت را تقريبا به صفر كاهش داده است. علاوه بر اين، اكثر وام‌گيرندگان با آرزوي اينكه اعتبارات خود را تجديد كرده و حقوق خود را براي دريافت مبلغ بيشتر وام حفظ كنند بيشتر كار مي‌كنند و در زمان تعيين شده وام را بازپرداخت مي‌كنند.

اما در ایران نیز موسسات و بانکهایی تلاش کردند به نوعی مدل بانک گرامین را پیاده کنند، یکی از آنها بانـک قرض الحسـنه رسـالت است که در حقیقت بزرگتریـن کسـب و کار اجتماعـی درایـران اسـت. رفع نیـاز مردم بـه منابع مالـی خـرد و ارزان قیمت و خودگردانـی و عـدم تخصیـص سـود به سـهامداران، ویژگـی اصلی کسـب و کارهـای اجتماعـی در بانـک قرض الحسـنه رسـالت است. به هر حال در روزگاری که بانکـداری اجتماعـی حلقـه مفقوده بـازار کسـب و کار در ایـران محسوب می شود رسالت به خوبی از عهده این مهم برآمد و قطعا به زودی گرامین ایران خواهد شد.