چهار سال قبل بود که همزمان با رشد تکنولوژی و رسانه های اجتماعی در جامعه ایرانی، پیام رسان وایبر بعنوان اپلیکیشنی واحد برای ارسال پیام، عکس و فیلم بر موج توجهات سوار شد و فراگیری بسیاری میان مردم پیدا کرد. اینگونه بود که جامعه ای که تاکنون بدلیل محدودیت های حاکم نتوانسته بود الفبای کار با شبکه های اجتماعی را فراگیرد، به یکباره وارد دریای عظیمی از تلاطم های مجازی شد.

پیام رسان ها در کنار تولید ده ها ظرفیت، از کارآفرینی گرفته تا رفع بسیاری از نیازهای روزمره، به طور کلی اهداف امنیتی و اجتماعی خاصی را نیز با خود دنبال می کنند و بانیان این فضاها در پس پرده به مدیریت و تجزیه و تحلیل جوامع می پردازند تا با جمع آوری اطلاعات مختلف از کاربران بتوانند نقاط ضعف و قدرت یک جامعه را شناسایی و در مواقع لازم اهداف خاص خود را پیاده سازی کنند. وایبر در کنار دارا بودن ویژگی های بسیار خود در آن مقطع، اما برای نظام جمهوری اسلامی و در ادامه برای مردم ایران به جهت اسرائیلی بودن بانیان و مدیران آن نوعی تهدید محسوب می شد و همواره استفاده و عدم استفاده از آن با چالش هایی مواجه بود.

سرانجام پس از مدت کوتاهی با قطع و وصل شدن های مداوم وایبر و افت کیفیت خدمات رسانی آن، به یکباره نامی جدید در عرصه شبکه های اجتماعی به مخاطبان ایرانی عرضه شد و تلگرام توانست در غروب وایبر، طلوعی پرنور داشته باشد و ظرف مدت کوتاهی به محور تحولات رسانه ای در کشور مبدل شود.

تلگرام به خوبی با کالبد جامعه ایرانی درآمیخته شد و از آن جایی که مالکیت آن با روسیه بود و در تقابل با غرب قرار داشت، به نوعی برای طبقه حاکمیتی نیز چندان تهدید محسوب نمی شد. بدین صورت با تمایل ایرانی ها به این شبکه و نگاه مثبت دولت روحانی به بهره برداری از کارکرد آن روز به روز محبوبیت بیشتری پیدا کرد و همگان به تلگرام پیوستند و نیازهای اطلاعاتی و رسانه ای خود را با آن برطرف می کردند.

وجود تعامل دوسویه بسیار خوب تلگرام با دولت ایران در طول این سال های اخیر همواره قابل توجه بود و حتی زمزمه هایی از انتقال سرورهای این شبکه اجتماعی به داخل کشور به گوش می رسید اما اکنون در اواسط دی ماه 1396 سرانجام این شبکه زیر گیوتین فیلترینگ قرار گرفت و از دسترس ایرانیان خارج گردید. اغتشاش و تظاهرات سراسری با عنوانی که به اعتراض به وضع معیشتی مشهود است، از هفته گذشته کلید آن در کشور زده شد و باعث از دسترس خارج شدن تلگرام گردید.

عامل آن هم چیزی نبود جز کانال تلگرام معاند و پر مخاطبی به نام آمدنیوز که نامی شناخته شده در پرداختن به مسائل سیاسی کشور در طول این چند وقت اخیر به حساب می آمد که با وجود نقد مطلق حاکمیت و تخریب دولتمردان اما همچنان به فعالیت خود ادامه می داد و دولت نشان داد که تمایلی به مسدودسازی منتقدان حتی آن هایی که به بی رحمانه ترین شکل ممکن به فضاسازی می پردازند، ندارد.

اما این کانال تلگرامی در روزهای آغاز تظاهرات تعداد مخاطبان آن به یک و نیم میلیون نفر رسید و توانست با کوک کردن افکارعمومی به حضور در خیابان ها و فعالیت و تخریب اموال عمومی مثل آموزش های ساخت بمب دستی، دامن بزند که متاسفانه به نتیجه دلخواه خود نیز رسید. همین باعث شد تا با هوشمندی وزیر ارتباطات فعلی دولت دوازدهم بتواند بهانه ترویج خشونت توسط آمدنیوز را به مدیرعامل تلگرام گوشزد نماید و بلافاصله نیز واکنش پاول دوروف موسس این شبکه را بدنبال داشت و در سریع ترین زمان ممکن آمدنیوز به طور کلی از دسترس خارج شد.

ولی این پایان کار نبود چرا که خاصیت شبکه های اجتماعی پذیرای محدودیت های حاکم نیست و پاک کردن یک کانال همانا و ساختن و شروع بکار کانالی دیگر همانا و با وجود حذف شدن چندین شاخه از کانال های آمدنیوز و اصرار ایران به از دست دسترس خارج کردن تمام کانال های زیر شاخه آن، با مقاومت اپراتورهای تلگرام مواجه شد که سرانجام دریافتند که بیش از این زورشان به مدیریت این شبکه اجتماعی نمی رسد و در نهایت با تصمیم سطوح عالی امنیتی کشور تلگرام به صورت موقت فیلتر شد.

اتفاق جالب در مورد فیلترینگ تلگرام و اینستاگرام این بود که عمر استفاده نکردن کاربران از این شبکه به کمتر از چند ساعت رسید و بلافاصله با تهیه فیلترشکن و سایر راه های عبور از دست فیلترینگ، مجددا به این شبکه متصل شده و اخبار و اطلاعات را به راحتی پیگیری کردند.

البته لازم به یادآوری است که فیلترکردن اینترنت و شبکه های اجتماعی در مواقع بحران و امنیتی شدن فضا در خیلی از کشورها اتفاق می افتد اما تجربه نشان داده که جوینده یابنده است! و این عملیات شاید تنها برای چند ساعت کابران را با مشکل مواجه کند و حداکثر بعد از گذشت یک روز، مجددا همگان با دور زدن فیلترینگ به شبکه دلخواه خود متصل می شوند و عملا کارکرد دائمی ندارد.

اما قطع و وصل و از دسترس خارج شدن مداوم این شبکه ها در طول این چند روز اخیر بیش از آنکه به کاهش آشوب ها کمک کند در حال ضربه به کارکردهای مثبت آن است. تلگرام با 40 میلیون کاربر و اینستاگرام با 35 میلیون کاربر ایرانی و از همه مهم تر چیزی بالغ بر 15 هزار کسب و کار ایرانی در این فضا وجود دارد که به صورت کاملاً مجازی اداره می شود و محدودیت های فعلی گمان از ایجاد نگرانی هایی بر سر آینده کسب و کارهای وابسته به این شبکه های اجتماعی می دهد.

هر چند مسئولان متولی این مسدودسازی ها را کاملا موقتی عنوان کرده اند و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم گفت: قطع دائمی شبکه های اجتماعی صحت ندارد و انتشار اینگونه شایعات بی اساس و به منظور بدبینی عمومی مطرح می گردند. محمد جواد آذری جهرمی همچنین توضیح داد که یکی از جهت‌گیری‌های دولت برای حل معضل بیکاری، توسعه کسب‌وکارهای نوپا و تقویت فضای مجازی بوده و خواهد بود. وظیفه دارم از صدها هزار هموطن عزیزی که به دلیل شرایط اخیر متضرر شده‌اند عذرخواهی کنم. با بازگشت آرامش در حال مذاکره با شورای امنیت کشور برای رفع محدودیت‌ها هستیم.

اغتشاش و تخریب خیابانی و اموالی که متعلق به همه ماست به هیچ وجه قابل پذیرش نیست و امیدواریم هرچه سریع تر دسته خشمگین مردم از چنین برخوردهایی دست بردارند و شیوه نرم مطالبه گری را بیاموزند. امید است در پایان این مسائل، آن قدر دیر نشده باشد که بفهمیم نه تنها با آشوبگری در درخواست هایمان فرجی حاصل نشد بلکه همان ذره اعتماد و گام های سختی که برای رفع نیازهای مردم و جوانان در حال انجام بود، از دست رفته باشد.