زمین لرزه ویرانگر خرداد 1369 رودبار و خسارتهای جانی و مالی آن هنوز از ذهنمان پاک نشده است. هر آن فکر می کنیم رخداد لرزه ای دیگری به همان بزرگی گیلان را تهدید کند، در استان گیلان گسلهای جنبا و لرزه زایی چون گسل خزر، آستارا، لاهیجان، رودبار و ... وجود دارند که سازه های مسکونی، اداری و تجاری موجود در استان در نزدیکی این سرچشمه های لرزه ای بنا شده اند. از وقتی هم که با نام سونامی آشنا شدیم قضیه کمی بغرنج تر شد، ما در کنار دریا زندگی می کنیم و کافی است یکی از همان زلزله های بزرگ به جای خشکی در عمق دریای خزر رخ دهد، اینبار حادثه ای وحشتناک تر از زمین لرزه ما را تهدید خواهد کرد، واقعا احتمال بروز سونامی و زمین لرزه در گیلان چقدر است؟ این سئوالی است که دکتر پانته آ گیاهچی مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان بدان پاسخ می دهد.

گیاهچی در گفتگو با خط اول، ابتدا به معرفی فعالیت های اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان گیلان پرداخت و گفت: این اداره کل از سال 1386  تحت عنوان مرکز تحقیقات زمین شناسی دریایی در انزلی کار خود را آغاز نمود، سپس فعالیت هایش گسترده تر شد و با نام مرکز پژوهش های زمین شناسی و اکتشافی گیلان به مرکزیت رشت کار خود را ادامه داد تا اینکه از اواخر سال 1393 به عنوان اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان گیلان معرفی شد.

وی که تحصیلات تکمیلی خود را نیز در زمینه زمین ریخت شناسی به پایان رسانده است، فعالیت های این مرکز را در چهار بخش خلاصه کرد و گفت: در بخش اول، با توجه به ساحلی بودن استان گیلان، مطالعات زمین‌شناسی دریایی انجام می‌شود، در بخش دوم، با توجه به موقعیت جغرافیابی خاص استان، مخاطرات زمین‌شناختی همچون زمین لرزه ، زمین لغزش و سیل مورد بررسی قرار می‌گیرند. در بخش سوم نیز، اکتشاف مواد معدنی به روش های مختلف اکتشافی (ژئوشیمی، ژئوبوتانی، ژئوفیزیک و...) که با هدف پتانسیل یابی عناصر در استان انجام می شود. در بخش چهارم هم به فرهنگ‌سازی و رشد علم زمین شناسی در استان می‌پردازیم که این دسته از مهم‌ترین و اصلی‌ترین فعالیتهای ماست.

وی به زمین شناسی دریایی اشاره کرد و گفت: در این بخش تالاب ها، مانداب ها، ساحل و دریا مورد مطالعه قرار می گیرند و با آزمایشهایی که روی نمونه ها انجام می گیرد در می یابیم که آیا مواد معدنی در کف پهنه آبی وجود دارد یا نه؟ در صورت وجود مواد معدنی هم با استحصال آن، علاوه بر کمک به صنعت، قدم بزرگی در حفظ محیط زیست برداشته می شود. از جمله این فعالیت ها می توان  به بررسی های زیست محیطی و ارزیابی ذخایر معدنی در پهنه آبی مانداب عینک رشت اشاره کرد. که حدودا 4 سال زمان صرف مطالعات تخصصی زمین شناسی  و احیای این تالاب  توسط یکی از دانشجویان دکتری این مرکز شده است. متاسفانه این پهنه آبی زیبا که می تواند به عنوان یک قطب گردشگری در شهر رشت معرفی شود چند سالی است که  با  هجوم گیاه  سنبل آبی رو به نابودی می رود  و آلودگی های ناشی از این گیاه مهاجم به زودی مشکلات عمده زیست محیطی را برای رودخانه های استان و مزارع کشاورزی به بار می آورد.  همچنین  نتایج بررسیهای ژئوفیزیکی  از وجود گسل در بستر تالاب عینک رشت خبر می دهند . و با توجه به وجود بناهای بزرگی چون بیمارستان بین المللی قائم و رصدخانه رشت بابد تمهیداتی  اتخاذ کرد که در اینده سازه های با ارزش از بین نروند.

 مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان با اشاره به بحث مخاطرات زمین گفت: رخداد زمین لرزه تاریخی لاهیجان در سال  1057 خورشیدی با بزرگای ۵ / ۶ در مقیاس امواج سطحی زمین و رخداد لرزه ای مهیب رودبار در سال 1369 خورشیدی با بزرگای ۴ / ۷ و همچنین رخداد بیش از 200 خردلرزه در یک دهه اخیر در گیلان، نشان از جنبایی گسلهای موجود در استان می باشند. گسل خزر در دامنه شمالی البرز از لاهیجان تا جنوب گنبد کاووس به طول ۵۵۰ کیلومتر به موازات دریای خزر کشیده شده در حال حاضر به شدت فعال است و بسیاری از زمین لرزه های رخداده در سواحل جنوبی خزر، در نتیجه فعالیت این گسل اتفاق افتاده است.

وی ادامه داد: متاسفانه رعایت نکردن حریم دریا در گیلان ممکن است تبعات بسیار نگران کننده ای برای ما داشته باشد، نمونه ها نشان می دهد که ساحل ما هنوز جوان است و انتظار هر اتفاقی را باید داشت، شما نگاهی به موقعیت مسکن مهر رضوانشهر بیاندازید در بدترین مکانی که می توان متصور بود قرار دارد، بار سنگینی به ساحل اضافه شده است و در صورت بروز اتفاق حتی امکان امدادرسانی هم نیست. اگر احتمال سونامی را هم نادیده بگیریم حتی پیشروی آب دریا هم ساکنین این منطقه را تهدید می کند. مسکن مهر توتکابن در رودبار نیز همین داستان را دارد، منهای بحث زمین شناسی، نگاهی گذرا به این پروژه حس خطر را به هر رهگذری انتقال می دهد نمی دانم بر اساس چه مجوزهایی ساخت این پروژه ها داده شده است؟

گیاهچی افزود: با توجه به جوان بودن ساحل و وجود گسل های فعال در پهنه استان گیلان، شناسایی هرچه بهتر گسل ها به عنوان سرچشمه های لرزه زا، رعایت اصول ایمنی و مهندسی در ساخت سازه ها و بناها و همچنین آموزش همه جانبه برای آمادگی در برابر رخداد زمین لرزه تنها راه کاهش خسارات ناشی از این پدیده طبیعی است. مطالعات زمین شناسی دریایی نشان میدهد که خطواره های کف دریای خزر فعالند در نتیجه بسته به مورفولوژی ساحلی امکان دارد در اثر رخداد زمین لرزه زیر دریایی، زمین لغزشهای زیر دریایی اتفاق افتد که حاصل آنها موجهای مخاطره آمیز یا همان سونامی خواهد بود.

وی هدف راهبردى سوم مرکز زمین شناسی و اکتشافی گیلان را شناسایی اولویت های معدنی اکتشاف کانی‌های فلزی و خاک‌های صنعتی در سطح استان عنوان کرد و گفت: در پی نمونه گیری هایی که از تالاب انزلی صورت گرفت پی به وجود ماده معدنی تنگستن  و لیتیوم بردیم اگرچه هنوز مجوز استحصال صادر نشده ولی برداشت آن می تواند تالاب را از الودگی نیز نجات دهد؛ اجرای پروژه های اکتشافی در پهنه تالش و پهنه جیرنده - جواهرده، شناسایی معادن شن و ماسه و همچنین امکان سنجی احیا معادن متروکه برای تبدلیشان به معادن آموزشی یا توریستی از دیگر برنامه های اکتشافی انجام شده از سوی مرکز زمین شناسی و اکتشافی گیلان بوده است.

در راستای فرهنگ‌سازی هم، گیاه‌چی به برگزاری همایش هایی چون زمین‌شناسی معادن و توسعه صنعت گیلان، کنگره بین‌المللی با رویکرد زمین‌شناسی پزشکی، زمین‌شناسی زیست‌محیطی و زمین‌شناسی کشاورزی و یا دوره های آموزشی و نشست های تخصصی علوم زمین ونجوم اشاره کرد و گفت: شناسایی ظرفیت‌های ژئوتوریسم گیلان مثل گدازه های بالشتی بی نظیر در استان می تواند در زمینه فرهنگ‌سازی مؤثر باشد، احیا معادن متروک هم علاوه بر بحث آموزشی برای دانشجویان این رشته یک مکان توریستی نیز می تواند به شمار آید.

مدیرکل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان در ادامه به تهیه نقشه‌های زمین شناسی اشاره کرد و گفت: استفاده از این نقشه ها گامی مثبت در جهت دستیابی به پتانسیل‌های اقتصادی مواد معدنی، پیشگیری از مخاطرات طبیعی و ایجاد محیط زیستی ایمن و پاک است و کاربرد ارزشمندی برای صاحبنظران و متخصصین در پروژه های عمرانی دارد.

 وی در پایان با اظهار گله از عدم راه اندازی آزمایشگاه تخصصی زمین شناسی در گیلان گفت: در حال حاضر نمونه ها را به آزمایشگاهی در کرج می فرستیم، این در حالی است که در سفر رییس دولت نهم و دهم به گیلان مصوب شده بود که آزمایشگاه نانوبیوزمین توسط سازمانهای زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و حفاظت محیط زیست، با حمایت معاونت علمی فناوری رییس جمهوری برای حذف آلودگی های معدنی و زیست محیطی و استحصال عناصر ارزشمند معدنی با هزینه کمتر و بازدهی بیشتر در گیلان راه اندازی شود که متاسفانه هنوز قدمی در این خصوص برداشته نشده است.

حال با توجه به اظهارات این محقق در خصوص مخاطرات زمین، باید پذیرفت که خطر همیشه هست و گیلان نیز روی گسل فعالی قرار دارد که امکان بروز زلزله و سونامی را هرگز منتفی نمی کند، با این تفاسیر نگارنده امیدورار است مدیران استان بخصوص مدیرانی چون اصغریان معاون استانداری گیلان، منتظری رییس سازمان صنعت معدن و تجارت استان و عزیزی رییس ستاد بحران استان که جملگی زمین شناس هستند هشدارهای این زمین شناس را جدی بگیرند.